19. Slag bij Warns
Wikipedia
De Slag bij Warns was een veldslag in de Fries – Hollandse oorlogen tussen graaf Willem IV van Holland en de Friezen die op 26 september 1345 plaatsvond. Voor een gedeelte van de Friezen is de jaarlijkse herdenking van de slag belangrijk. Velen spreken van de Slag bij Stavoren, wat correcter is, aangezien Warns niet genoemd wordt in de historische bronnen.
Achtergrond
Binnen het Heilige Roomse Rijk hadden de Friese gebieden een sterke ontwikkeling doorgemaakt naar autonomie, de zogenaamde Friese Vrijheid. Deze ontwikkeling was het sterkst ten oosten van de Lauwers. In de tegenwoordige provincie Friesland was nog tot ver in de 13e eeuw een vorm van grafelijke heerlijkheid uitgeoefend door de bisschop van Utrecht en de graaf van Holland. De Hollandse graven in die tijd waren uit op meer macht en wilden hun oppergezag claimen door invoering van belastingheffing en algehele controle op de rechtspraak.
Aanval
De Hollanders, onder wie ook Willems oom, hertog Jan van Beaumont, voeren vanuit Enkhuizen met een vloot de Zuiderzee over en landden bij Stavoren en Laaxum. Ze wilden het Sint-Odulphusklooster bij Stavoren gebruiken als vesting. De Hollandse ridders droegen een harnas, maar hadden geen, omdat daarvoor geen ruimte was aan boord van de paarden schepen, die waren volgeladen met werkvolk, bouwmateriaal, en voorraden. De troepen van graaf Willem staken het verlaten Laaxum en Warns in brand en trokken op naar Stavoren. Bij Warns werden ze aangevallen door de plaatselijke bevolking. Door hun zware harnassen waren ze geen partij voor de woedende boeren en vissers. De vluchtweg die de ridders kozen, leidde naar het Roode klif. In het moerassige landschap bij het klif werden de Hollanders verslagen. Ook graaf Willem kwam tijdens de slag om het leven. Toen de troepen van de hertog van Beaumont in Stavoren hoorden wat er was gebeurd, vluchtten ze naar de schepen, achtervolgd door de Friezen. Slechts een kleine groep overlevenden kwam in Amsterdam aan. Bij deze slag komen Burggraaf Jan I (de Rover) van Montfoort, zijn oudoom Roelof de Rover van Heulestein en zijn oom Willem de Rover van de Nesse om. Hendrik de Rover van Heulestein overleefde de slag, zij het dat hij zwaar gewond was.
Tactische missers
De slag werd gekenmerkt door een aantal tactische missers van de Hollanders. Allereerst verdeelden zij hun strijdmacht in tweeën. Willem landde ten noorden van Stavoren en Jan van Beaumont ten zuiden van deze stad. Daarnaast zette Willem de aanval overhaast in zonder op zijn boogschutters te wachten. Met een kleine groep van 500 man bereikte hij het Sint-Odulphusklooster, omdat de Friezen bewust terugweken. Daarna sneden zij Willem echter van de hoofdmacht van zijn troepen af en vernietigden hem. Vervolgens keerden ze zich tegen Willems hoofdmacht die niet kon vluchten, omdat de schepen buitengaats lagen. Toen ook deze troepen waren vernietigd, richtten zij zich tegen Jan van Beaumont. Deze had zich tot dan toe afzijdig gehouden. De Friezen konden hem verslaan omdat hij zijn legerkamp slecht had gekozen met de zee in de rug, zodat zijn leger zich niet kon terugtrekken. De Friezen volgden de Hollanders zelfs tot in het water waar zij ze neersloegen.
Na de slag
De Friese overwinning had tot gevolg dat de Friezen nog zo'n 150 jaar hun zelfstandigheid konden bewaren. Na de Slag bij Warns laaiden de twisten tussen de Schieringers en Vetkopers in alle heftigheid op in de Friese landen tussen Vlie en Wezer. De partijstrijd bereikte een hoogtepunt in de Grote Friese Oorlog (1413-1422).
Keizer Maximiliaan I van het Heilge Roomse Rijk maakte Albrecht van Saksen in 1498 tot gouverneur (potestaat) van Friesland tussen Vlie en Eems. Hiermee kwam er in dit gebied een einde aan het tijdperk van de Friese Vrijheid.
Herdenking
De Slag bij Warns werd tot 1500 jaarlijks op 26 september herdacht. Daarna raakte dit ritueel in onbruik, maar de slag wordt tegenwoordig elk jaar herdacht op de laatste zaterdag van september. Op het Roode Klif bij Warnsbevindt zich sinds 1951 een monument, een grote zwerfkei met de tekst leaver dea as slaef (liever dood dan slaaf). De weg naar Scharl wordt door de plaatselijke bevolking nog altijd de ferkearde wei genoemd (de verkeerde weg), omdat dit de weg was die de Hollandse ridders kozen, wat tot hun ondergang leidde.
Gedachtenistafel van de Heren van Montfoort
Zeer bijzonder is het middeleeuwse schilderij waarop de gesneuvelde burggraaf Jan I van Montfoort, zijn oudoom Roelof de Rover, en zijn oom Willem de Rover staan afgebeeld tevens als laatste Hendrik de Rover die de slag overleefd heeft. Het schilderij is het oudst bekende schilderij van Nederland en is in het bezit van het Rijksmuseum te Amsterdam
